Spółdzielczość w zaborach
Ksiądz Stanisław Adamski, trzeci patron spółek
Spuściznę po zmarłym księdzu Piotrze Wawrzyniaku objął trzeci patron Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych, ks. Stanisław Adamski (1875—1967), który od 1906 roku był członkiem Patronatu i wielokrotnie zastępował patrona w jego czynnościach. Został on wybrany jednomyślnie na patrona na nadzwyczajnym sejmiku w styczniu 1911 r.
Ks. Stanisław Adamski, podobnie jak jego poprzednicy – ks. A. Szamarzewski i ks. P. Wawrzyniak – pracę w spółdzielczości rozpoczął w jednej z lokalnych spółek, mianowicie w gnieźnieńskiej spółdzielni kredytowej "Kasa Ul". Jego działalność jako patrona wypadła już na ostatnie lata przedwojenne, później na okres I wojny światowej i powojenny. Jednak i przed 1914 r. widać było wielką aktywność organizacyjną i publicystyczną patrona. Za jego patronatu w 1913 roku w 212 spośród 287 wielkopolskich spółek pracowało 296 księży katolickich, często na stanowiskach prezesów.
Polski ruch spółdzielczy w zaborze pruskim w przededniu I wojny światowej skupiał: 204 banki ludowe, 17 banków ludowych na Śląsku, 22 spółki parcelacyjne, 60 spółek "Rolnik" i 10 różnych spółek. Tych 313 spółek posiadało ogółem: 159.704 członków, 29.704.000 marek kapitału udziałowego, 18.592.000 marek kapitału rezerwowego i 306.153.000 marek depozytów. Wszystko to stworzono własnymi siłami bez żadnej pomocy z zewnątrz i wbrew polityce rządu, nieprzyjaźnie odnoszącego się do każdej akcji, wzmacniającej polskie społeczeństwo.
Kontynuując dzieło ks. P. Wawrzyniaka, ks. S. Adamski nie ograniczał się do Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych w Wielkopolsce i na Pomorzu. W 1914 r. został patronem nowo utworzonego Związku Spółek Śląskich w Bytomiu i w marcu tegoż roku przewodniczył pierwszemu sejmikowi śląskiemu.
Choć formalnie działalność Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych ograniczona była tylko do Poznańskiego i Prus Zachodnich (Pomorza Gdańskiego, granice Prus były zresztą nieco szersze i obejmowały także pogranicze Pomorza Zachodniego i Powiśle na prawym brzegu dolnej Wisły), to jednak znaczenie centralnej organizacji wybiegało poza te prowincje. Nawet nie mogąc zrzeszać spółek polskich z innych części państwa, związek wywierał na nie wpływ, nieraz współdziałał przy ich tworzeniu, potem nieoficjalnie badał ich rachunkowość i pomagał przy współpracy z Bankiem Związku Spółek Zarobkowych.
Pozycja Związku Spółek Zarobkowych i Gospodarczych była na tyle poważna, że stał się on członkiem Międzynarodowego Związku Spółdzielczego w Londynie. Ks. Stanisław Adamski utworzył Unię Związków Spółdzielczych. Był kuratorem Banku Związku Spółek Zarobkowych. Wydawał "Poradnik dla Spółek". Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. był jednym z czołowych działaczy ruchu spółdzielczego. Był członkiem Komitetu Organizacyjnego Banku Polskiego, a od 1923 r. – członkiem Państwowej Rady Spółdzielczej. Był również posłem do Sejmu RP w kadencji 1919—21, a następnie w latach 1922—27 – senatorem. Reprezentował poglądy związane z obozem Chrześcijańskiej Demokracji. Funkcję patrona spółek pełnił do 1927 roku.
W dniu 2 września 1930 r. ks. Stanisław Adamski otrzymał nominację na ordynariusza diecezji katowickiej. Władzę biskupią w diecezji objął 29 listopada 1930 r. i sprawował ją do śmierci w dniu 12 listopada 1967 r. Został pochowany w podziemiach katedry katowickiej. Opublikował łącznie 321 prac. W latach 1902—1929 zajmował się głównie problemami spółdzielczości rolniczej, rzemieślniczej i handlowej.
