Kalendarium

Kalendarium spółdzielczości Społem

<

Dorobek spółdzielczości spożywców "Społem" to efekty pracy kilku pokoleń spółdzielców, pracowników i działaczy spółdzielczych.
Bardzo długa jest lista osób wpisanych złotymi zgłoskami w bogatą historię "Społem". To właśnie wysiłek tych ludzi wpłynął na kształt i rozwój tej, jednej z najstarszych w Polsce, organizacji spółdzielczej.

Aleksander Makowiecki (1840—1907) wydaje książkę w języku polskim pod tytułem "Spółki spożywcze", będącą pierwszą pozycją o spółdzielczości, poświęconą teoretycznemu i praktycznemu propagowaniu idei organizowania stowarzyszeń spółdzielczych w Polsce.

 1869—1870
W dniu 1 lutego 1869 r. w Petersburgu zostaje zatwierdzony przez Ministra Spraw Wewnętrznych Rosji statut Stowarzyszenia Spożywczego "Merkury" w Warszawie. W tym samym roku, w dniu 13 sierpnia, zostaje zatwierdzony również statut Stowarzyszenia Spożywczego "Oszczędność" w Radomiu, a w dniu 24 lutego 1870 r. zatwierdzono statut Stowarzyszenia Spożywczego "Zgoda" w Płocku. W ten sposób, na terenie ówczesnego zaboru rosyjskiego, powstają pierwsze spółdzielnie spożywców na ziemiach polskich. Czołowymi działaczami tego okresu są: Aleksander Makowiecki, Wiktor Magnus, Antoni Nagórny i Julian Statkowski. Cała grupa skupia się wokół miesięcznika "Ekonomista", propagując formy działalności gospodarczej stosowane w Europie Zachodniej.

1871—1875
W dniu 24 września 1871 r. powstaje Spółka Spożywcza Poczciwych Wiarusów w Królewskiej Hucie (obecnie Chorzów). Inicjatorami tego, pierwszego w zaborze pruskim, przedsięwzięcia są: Karol Miarka – działacz społeczny i polityczny oraz Juliusz Ligoń – kowal z zawodu.
Stworzyli oni w ten sposób podstawy do założenia "konsumu", na wzór podobnego istniejącego w Anglii. W idei "konsumów" upatrywali formę ochrony ludu śląskiego przed wyzyskiem niemieckiego kupiectwa. W ciągu 10 lat na Górnym Śląsku powstaje 10 takich stowarzyszeń.
W latach 1871—1875 zawiązują się również pierwsze spółdzielnie w Galicji, pod zaborem austriackim. Powstają wówczas m.in. spółdzielnie spożywców w Samborze, Stanisławowie i Lwowie.

1877
Bolesław Prus w marcowym wydaniu kronik "Ateneum" publikuje artykuł informujący o pracy Stowarzyszenia Spożywczego "Merkury" w Warszawie. Od tego momentu prasa śledzi rozwój ruchu spółdzielczego w kraju.

1888
W październiku 1888 r. rozpoczyna w Warszawie działalność Stowarzyszenie Spożywcze Pracowników Drogi Żelaznej Warszawsko–Wiedeńskiej, które uruchamia swój pierwszy sklep.

1900
Jadwiga Dziubińska (1874—1937) zakłada w Męskiej Szkole Rolniczej w Pszczelinie koło Warszawy pierwszą spółdzielnię uczniowską na ziemiach polskich.

1903
Towarzystwo Popierania Przemysłu i Handlu w Warszawie tworzy sekcję ds. spółdzielczych pod nazwą Komisja Współdzielcza – pod przewodnictwem Aleksandra Makowieckiego.

1906

W 1906 r. w Warszawie zostaje założone Towarzystwo Kooperatystów. Początkowo było ono organizacją tajną.

Towarzystwo Kooperatystów powstało na bazie Sekcji Kooperatywnej Związku Stowarzyszeń Samopomocy Społecznej, założonego przez Edwarda Abramowskiego, myśliciela politycznego, filozofa, psychologa, socjologa i pioniera spółdzielczości spożywców w Polsce.

Założycielami Towarzystwa Kooperatystów, oprócz Edwarda Abramowskiego, byli działacze spółdzielczy: Romuald Mielczarski i Stanisław Wojciechowski oraz grupa postępowej inteligencji: Antoni Natanson, Jan Dmochowski, Leon Słupiński, Stefan Dziewulski, Stefan Żeromski, Antoni Mędrecki, Antoni Donimirski i Rafał Radziwiłłowicz. W pierwszych latach działalności Towarzystwo Kooperatystów spełniało funkcję ośrodka inspirującego i kierującego ruchem założycielskim stowarzyszeń spożywczych.

W tym celu Towarzystwo Kooperatystów zorganizowało wydawanie tygodnika "Społem". Pierwszy numer pisma ukazał się w Warszawie w dniu 6 października 1906 roku – na miesiąc przed legalizacją Towarzystwa Kooperatystów. Jego założycielami byli: Edward Abramowski, Romuald Mielczarski, dr Rafał Radziwiłłowicz i Stanisław Wojciechowski.

Redaktorem i wydawcą pierwszego numeru "Społem" był dr Rafał Radziwiłłowicz, a kierownikiem literackim – Stanisław Wojciechowski, późniejszy prezydent RP.

Nazwę pisma zaproponował Stefan Żeromski, blisko współpracujący z Towarzystwem Kooperatystów.

Towarzystwo Kooperatystów oraz pismo "Społem" przychodziły z poważna pomocą fachową i instruktażową dla licznie rozwijających się spółdzielni spożywców.

W latach 1906 – 1907 powstało w Królestwie Polskim około 500 stowarzyszeń spożywczych w miastach i na wsiach.

1907
W Warszawie rozpoczyna działalność Stowarzyszenie Spożywcze Robotników Chrześcijańskich "Łączność" i Stowarzyszenie Spożywcze Robotników Chrześcijańskich "Prażanka" – na Pradze.

1908
W dniach 27—31 października 1908 r. obraduje w Warszawie Ogólnokrajowy Zjazd Stowarzyszeń Spożywczych. Powołane zostaje Biuro Informacyjne przy Towarzystwie Kooperatystów, jako ogólnokrajowa organizacja spółdzielcza. Na sekretarzy Biura Informacyjnego Zjazd powołuje Romualda Mielczarskiego i Stanisława Wojciechowskiego.
Założone w Kongresówce w 1905 roku Stowarzyszenie Robotników Chrześcijańskich posiada 22.207 członków i 500 zorganizowanych kół spółdzielczych, które zakładają sklepy spożywcze, obuwnicze i tekstylne, kasy oszczędnościowo–pożyczkowe i placówki spółdzielczości pracy.

1911
1 października powstaje Warszawski Związek Stowarzyszeń Spożywczych (na przymiotnik "Polski" nie zgodziły się władze carskie), jednocześnie powstaje pierwsza hurtownia spółdzielcza. Roman Kluge, działacz spółdzielczości spożywców, zakłada w Szkole Powszechnej w Mińsku Mazowieckim spółdzielnię uczniowską. Od tego czasu Związek staje się głównym opiekunem ruchu spółdzielni uczniowskich.

• nast. »